Het dorp Nijbroek
Zoals de naam al aangeeft is het kerkdorp Nijbroek (of Nieuwe Broek, ‘broek’ is een aanduiding voor vochtige relatief laag gelegen gebieden, die vooral als hooi- en grasland werden gebruikt ) een nieuw gestichte nederzetting, maar wel een met een respectabele ouderdom. De Polder Nijbroek is een van de oudste broekontginningen binnen de gemeente. In 1328 gaf graaf Reinald II van Gelre opdracht tot de ontginning van het broekgebied ten noorden van Twello. De ontginning vroeg om een sterke verbetering van de waterhuishoudkundige situatie. Vanaf drie dijken vond de ontginning plaats: de Veluwse dijk, de Middendijk en de Zeedijk. Kenmerkend is de rationele verkaveling, die doet denken aan de Hollandse en Utrechtse veenontginningen. Bij voorkeur kreeg een uit te geven hoeve een oppervlakte van 16 morgen (ongeveer 13,7 ha. Op een kavel van 60 m breed en ongeveer 2.250 m lang). Naast deze modelmaat kwamen er ook kavels voor van 30 m breedte (‘striepe’ genoemd) en 90 m breed (‘half erf’ of ‘mat’ genoemd). Midden in de polder werd op een breedte van twee modelmaten (120 m) een vierkant perceel uitgespaard met een lengte van circa 150 m. Binnen dit gebied werd de kerk gebouwd en werd een verdere groei van het dorp voorzien. Er volgen een pastorie en enkele boerderijen, maar een grote groei heeft zich verder niet voorgedaan. Daarnaast vond de grootste verdichting vooral plaats langs de Middendijk, langs de doorgaande route. Waar deze route het Geersepad kruist bij de kerk, ontstond het dorpshart. Ten westen van de Middeldijksche Wetering kwamen hier school, kerk, cafe en winkel bij elkaar. Vanaf de jaren zeventig in de vorige eeuw is het dorp verder uitgebreid met bebouwing langs het Geersepad en de Dijkhuizenweg. Ten behoeve van deze bebouwing zijn een boerderij, het voormalige pastoriegebouw en de school aan het Geersepad verdwenen. Met de nieuwe bebouwing aan de Dijkhuizenweg is het middeleeuwse vierkante dorpsgebied weer zichtbaar geworden.
Cultuurhistorie
De Polder Nijbroek is een ontginningsgebied dat cultuurhistorisch gezien van grote waarde is. Ondanks het feit dat dit soort ontginningen nationaal gezien niet zeldzaam zijn, maakt de late ontginning ervan, in een gebied waar deze ontginningen weinig voorkomen, het gebied toch van bijzondere waarde. Landschappelijk is de polder tot ca. 1900 altijd behoorlijk bebost geweest. Niet een dicht bosbestand; daarvoor was het gebied te nat. Deze bosschages zijn blijven bestaan tot de afwatering van het gebied verbeterde en het mogelijk werd de landerijen agrarisch in gebruik te nemen. De verschillende kavels werden van elkaar gescheiden door hagen, houtsingels of boomrijen, vaak in de vorm van populier, eik, meidoorn, wilp, iep of els. Van de vele kerkpaden die door de polder naar de kerk liepen, zijn de van oost naar west lopende Geersepad en Kerkepad nog over. De belangrijkste cultuurhistorische waarden van het dorp bestaan uit de middeleeuwse verkaveling rondom de kerk en de historische bebouwing. De middeleeuwse verkaveling is nog goed te zien in de loop van de Dijkhuizenweg. Daarnaast is in de loop van eeuwen de vrije ligging van de kerk (en pastorie) in een vrijwel open groene ruimte tot een aparte kwaliteit geworden. De kerk zelf is een monument. De overige bebouwing binnen het plangebied van het bestemmingsplan heeft geen monumentenstatus, maar is niet zelden beeldbepalend, zoals een aantal T-boerderijen, de voormalige winkel, de pastorie, een enkel herenhuis en de diaconiewoningen aan de Middendijk.
De ruimtelijke structuur
Nijbroek is het noordelijkst gelegen dorp binnen de gemeente Voorst. Het dorp ligt net ten noorden van de provinciale weg (Vaassenseweg) tussen Terwolde en Vaassen. Nijbroek zelf ligt aan de Middendijk. De centrale ontginningsas in de Polder Nijbroek die doorloopt in de richting van Oene. Het landschap rondom Nijbroek bestaat uit een ontginningslandschap met smalle lange percelen, dat in vergelijking met vroeger nu een open karakter heeft. Met name ten oosten van het dorp is, mede dankzij landschapsherstel, een meer oorspronkelijk landschapsbeeld ontstaan met heggen, hagen en houtsingels. De omgeving van Nijbroek maakt onderdeel uit van het voor de IJsselvallei relatief grote kommenlandschap. Structuurbepalend zijn hier de weteringen en wegbeplantingen. Structuurondersteunend zijn de erven en de veelal indrukwekkende IJsselhoeven. Voor de Polder Nijbroek is de openheid en de schaars aanwezige bebouwing karakteristiek. Deze openheid was er niet altijd. Rond 1850 waren grote delen van de polder bezet met hakhout van eik en es. Daarnaast was rondom ieder perceel een groene begrenzing aanwezig in de vorm van knotwilgen, meidoornhagen en solitaire eiken. Rond 1900 beleefde dit kleinschalige landschap haar hoogtepunt in de polder. Er kwamen vele tientallen hectares hoogstamfruit voor en de kwelafhankelijke natuur floreerde. Natte bloemrijke hooilanden kwamen veel voor. Elk perceel was ook voorzien van een drinkpoel. Een klein deel hiervan is nog aanwezig of opnieuw gegraven. Met de modernisering van de landbouw is veel veranderd in de polder. Veel landschapselementen zijn verdwenen, waarmee de polder meer open is geworden. Daarnaast heeft het intensieve agrarische gebruik ervoor gezorgd dat de polder eentonig en te droog is geworden voor weidevogels, waaronder de kievit, grutto en tureluur. De Middendijk vormt de enige ontsluitingsweg van het dorp en sluit aan op de Vaassenseweg. Deze weg geeft snelle verbindingen met Terwolde en Twello in het oosten en zuiden en de rijksweg A50 richting het westen. Via de Middendijk bestaat een binnendoorroute richting Twello in het zuiden en Oene/Epe in het noorden. Nijbroek heeft zich ontwikkeld tot een lintdorp langs de Middendijk. Dit lint is verdicht ter hoogte van de kerk. Pas in de laatste decennia heeft er een planmatige verdichting plaatsgevonden rondom de kerk aan de Dijkhuizenweg. Daarmee is de oorspronkelijke middeleeuwse dorpskavel weer zichtbaar geworden. Als dorpshart kan het plein voor de kerk worden gezien. Hier komen kerk en dorpshuis De Arend tezamen. Vroeger stonden er ook een school en winkel aan, maar deze zijn nu gesloten. De enkele bedrijfs- en detailhandelsvestigingen in het dorp zijn gelegen aan de Middendijk. Hieraan ligt ook de basisschool aan de noordzijde van het dorp. De Middendijk heeft een karakteristiek profiel, waarbij de weg is gelegen tussen twee naastgelegen weteringen. Dit profiel is in het dorp verstoord, doordat de wetering ten westen van de Middendijk door middel van een duiker onder het dorp door loopt. Belangrijk in het dorp is verder de centraal gelegen groene ruimte aan de Middendijk, die zicht biedt op de groene Bongerd rondom de kerk. Tezamen dragen beide groene ruimten sterk bij aan het landelijke dorpsgevoel in het dorp.
Bron: Bestemmingsplan Nijbroek 2008
Meer lezen over de geschiedenis van de Polder Nijbroek? Klik dan hier (vanaf pagina 7)
NIEUW: er is nu ook een Werkgroep Historie Nijbroek. Klik hier voor meer informatie.
Nijbroek huizen
Nijbroek personen
